Stap 1. ANALYSEER
Snel handelen, maar wel doordacht!
Er circuleert bij u op school een naaktfoto/filmpje van (mogelijk) een van de leerlingen. Dat zorgt voor onrust en dat betekent dat sociale veiligheid in het gedrang kan zijn. U heeft goede reden tot bezorgdheid, ook al lijkt het zich soms vanzelf op te lossen. Dat kan echter stilte voor de storm of uiterlijke schijn zijn. Negeer het dus niet, maar benader het ook niet direct als een crisis. Blijf rustig en neem de tijd om de situatie te analyseren. Met de acties die u gaat ondernemen krijgt u meer zicht op de situatie en kunt u steeds beter inschatten wat er nodig is.
1. Aandacht voor het slachtoffer
Uw eerste prioriteit ligt bij de leerling op de foto. Hij of zij staat letterlijk en figuurlijk te kijk voor iedereen op school en zal overvallen zijn door emoties. De schok wanneer je ontdekt dat jouw naaktfoto rondgaat is groot. Het gaat om een foto die in vertrouwen voor iemand gemaakt is en waarvan het nooit de bedoeling is geweest dat die voor iedereen te zien is. Wanneer je dit overkomt ben je verdrietig, boos en durf je nauwelijks anderen onder ogen te komen. Veel slachtoffers krijgen op school te maken met een sterk negatief groepsproces waarin hard geoordeeld wordt. Ze worden nagekeken, uitgescholden en soms zelfs bespuugd of geslagen. Dat voelt heel onveilig.
Uw doel is om eventuele emotionele schade voor het slachtoffer te beperken. En de sociale veiligheid op school te herstellen. Hoe u omgaat met deze situatie heeft namelijk impact op de veiligheidsbeleving van álle leerlingen (zie fase ‘activeer’).
Organiseer een gesprek met het slachtoffer. Het is belangrijk dat deze zich serieus genomen voelt. Dat doet u allereerst door niet veroordelend te zijn, te luisteren naar wat de leerling nodig heeft om met de situatie om te kunnen gaan en hem/haar het tempo en de inhoud van activiteiten mede te laten bepalen. Wees echter wel helder over uw verantwoordelijkheid als school. U kunt geen beloftes doen over geheimhouding. Wanneer er sprake is van een misdrijf, zult u moeten schakelen naar ouders en politie.
Het gesprek kan het beste gevoerd worden door iemand met wie de leerling een goed contact heeft. In deze checklist vindt u suggesties voor opbouw en vragen waarmee u het gesprek kunt voorbereiden. Met deze vragen krijgt u ook zicht op omvang en impact van de situatie én kunt u de wijkagent voorzien van informatie die nodig is om u te adviseren.
2. Bepaal omvang en impact
Voordat u daadwerkelijk over kunt gaan tot het invullen en uitvoeren van de verschillende acties, is het belangrijk om zicht te krijgen op de situatie en wat daarvan de gevolgen kunnen zijn. Verzamel zoveel mogelijk feiten en relevante achtergrondinformatie:
- Wat weet u nog meer dan dat er een foto of filmpje bij u op school rondgaat?
- Weet u hoe het verspreid wordt?
- Circuleert het mogelijk ook op andere scholen?
- Staat het misschien ook online?
- Kan de pers er lucht van krijgen?
Denk daarbij ook aan de achtergrond van de betrokkenen. Om wie gaat het? Zijn er bijzondere omstandigheden waar rekening mee gehouden moet worden? U verzamelt deze informatie voor een deel voorafgaand aan het gesprek met het slachtoffer, maar uiteraard ook tijdens het gesprek. Inventariseer vervolgens wie er betrokken en/of geïnformeerd moeten zijn en op welke manier. Een bestaand protocol kan daarbij helpen. Denk bijvoorbeeld aan pesten, verbale agressie en intimidatie, ernstige belediging en discriminatie.
Let op:
Beperk u tot informatie die voor u beschikbaar is en/of door het slachtoffer in het eerdere gesprek is medegedeeld. Het is niet aan u om in detail te achterhalen wie de naaktfoto online heeft gezet ofwel aan het verspreiden is. Neem daarom altijd contact op met de wijkagent voor advies. Zie ook checklist ‘Inhoud gesprek slachtoffer’.
3. Check bestaande protocollen
U heeft waarschijnlijk geen protocol ‘gevolgen van sexting’ of ‘verspreiding van naaktfoto’. Maar vast wel beleid ter voorkoming van seksuele intimidatie, verbale en fysieke agressie en geweld, discriminatie, pesten en/of strafbare feiten. Kijk in hoeverre dit ook van toepassing kan zijn op de situatie waar u nu voor staat. Het geeft u vast aanknopingspunten voor te ondernemen acties, zoals bijvoorbeeld het betrekken van de zorgcoördinator en/of vertrouwenspersoon.
4. Betrek zorgcoördinator en/of vertrouwenspersoon
Betrek zo snel mogelijk de zorgcoördinator. Zij hebben als geen ander ervaring met ongewenste omgangsvormen, de mogelijke gevolgen ervan en hebben zicht op oplossingen en/of noodzakelijke stappen. Is er in uw gemeente een zorg- en adviesteam (ZAT) beschikbaar? Kijk dan hoe zij kunnen adviseren en ondersteunen. Ook is het raadzaam de vertrouwenspersoon op de hoogte te brengen.
5. Betrek politie voor advies
Het is raadzaam om in een vroeg stadium contact te leggen met de wijkagent. Als het goed is, is deze ook betrokken bij het veiligheidsplan van uw school en heeft u al afspraken gemaakt over de manier waarop contact plaatsvindt. De insteek is altijd: de veiligheid van de jongeren centraal stellen. Dat houdt in dat zij samen met u naar een passende interventie kijken. Een strafrechtelijk traject is alleen aan de orde als het echt niet anders kan.
De insteek is dus niet om aangifte te doen, maar om van gedachten te wisselen over wenselijke acties en de timing ervan. Bijvoorbeeld over het voeren van gesprekken met ouders van betrokkenen of het informeren van omliggende scholen. In de praktijk komt het ook voor dat, wanneer de school naar leerlingen communiceert dat verspreiding van de beelden onacceptabel en zelfs strafbaar is, de wijkagent aanwezig is om die boodschap te versterken.
Niet in alle gevallen is een naaktfoto vrijwillig tot stand gekomen. Er kan soms sprake zijn van dwang, dreiging of machtsmisbruik. Wellicht is het zelfs onderdeel van verdergaand seksueel misbruik. In zo’n situatie zijn ook strafrechtelijke stappen nodig en zal de wijkagent adviseren om collega’s van Zeden te betrekken. Om de politie in het eerste contact al te kunnen voorzien van informatie die zij nodig hebben voor het maken van een inschatting, kunt u in het gesprek met het slachtoffer een aantal vragen meenemen.
(Zie checklist inhoud gesprek slachtoffer)
Samengevat: wat kan de politie doen?
- Gesprek met betrokkene(n) om goed beeld van de situatie te krijgen en deze te beoordelen
- Gesprek met slachtoffer en ouders/opvoeders voor advies over melding of aangifte (wat zijn de mogelijkheden, hoe verloopt dat proces en wat te verwachten?)
- Gesprek met verspreider en ouders/opvoeders als onderdeel van pedagogische reactie (stevige boodschap)
- Gesprek met verspreider, slachtoffer + ouders/opvoeders als bemiddeling
- Ondersteunen van pedagogische reactie door school (bijv. door aanwezig in de klas te zijn wanneer de docent de leerlingen vraagt het beeldmateriaal ter plekke van hun telefoon te verwijderen)
- Advies aan schoolteam om herhaling te voorkomen en organisaties die daarbij kunnen helpen.
- Verwijzen naar hulpverleninginstanties (zoals Veilig Thuis)
6. Zet acties op een rijtje
In de gesprekken met slachtoffer, collega’s, zorgcoördinator, vertrouwenspersoon en wijkagent zijn er vast al veel acties en aandachtspunten aan de orde geweest. Neem de tijd om op een rijtje te zetten welke acties nodig zijn, wanneer, wie deze op zich neemt en wat voor de uitvoering nodig is of van belang is. Dat helpt u om overzicht te kunnen blijven houden en communicatie te coördineren. Bij de stappen bedenkt u ook wie betrokken en/of geïnformeerd moeten zijn. Denk daarbij ook aan partijen die kunnen ondersteunen.
Deze website is een initiatief van Soa Aids Nederland en Bureau Jeugd&Media.
Het is onderdeel van de Toolkit L.O.V.E. Online, een aanvulling op de lesmethode Lang Leve de Liefde Onderbouw. De toolkit is tot stand gekomen in samenwerking met Rutgers, HelpWanted.nl, Universiteit Maastricht, Universiteit van Amsterdam, Radboud Universiteit, Kennisnet/Mijn Kind Online, Politie en veel scholen en leerlingen.
